Rentmeesterschap en ondood afval. Rentmeesterschap en ondood afval.
Rentmeesterschap en ondood afval.
Lisa Doeland,  Apocalypsofie. Over recycling, groene groei en andere gevaarlijke fantasieën, Ten Have Utrecht, 2023; ISBN 9789025907877;  paperback; blz. 174;  € 22.


Lisa Doeland is een filosofe. Ze doet promotieonderzoek naar afval. Apocalypsofie is een echt filosofisch werk. Ze schrijft over een concept dat we ook uit de Bijbel kennen, de eindtijd. Ze betrekt de eindtijd op ons huidige levensmoment en levenswijze. De manier waarop ze naar ons leven, de afvalstromen en de mogelijke toekomsten kijkt is de moeite van het overdenken waard. Een van de kernpunten in haar denken gaat over ondood afval. Wij produceren afval dat niet verteert, uit de cyclus van leven dood en opnieuw leven stapt. Dat is volgens haar een van de oorzaken van de vernietiging van het leven zoals wij het kennen. Hoe werkt ze dat uit?

De eerste twee hoofdstukken gaan over de Apocalyps waar we volgens haar al lange tijd in leven. Dit moet echter niet tot fatalisme of hoop op verlossing leiden. Door de erkenning dat ons eigen handelen de oorzaak is van de huidige situatie, kunnen we van de scherven nog iets weten te maken waardoor een totaal uitsterven van leven wordt voorkomen. In dat kader behandelt ze ook verschillende manieren om naar een einde te kijken.
Hoofdstuk 3 behandelt onze relatie met de natuur. We hebben eeuwenlang de natuur als decor voor ons handelen gezien. Maar de afgelopen tientallen jaren komen we langzamerhand tot de conclusie dat wij niet boven maar in de natuur staan. Dat we er onlosmakelijk mee zijn verbonden, niet kunnen overleven zonder de natuur. Wij zijn geen afgesloten op zichzelf stand object maar een poreus wezen dat constante interactie kent met zijn omgeving.
Hoofdstuk 4 tot en met 6 gaan over voedsel en afval in diverse facetten. Het legt uit waarom recycling niet de oplossing is en een circulaire economie alles efficiënter maakt maar uiteindelijk niet voorkomt dat er onafbreekbaar afval ontstaat. Plastics en PFAS blijven langdurig bestaan en houden zich niet aan de cyclus van ontstaan en verteren. Het is ondood materiaal, zombiemateriaal  stelt de schrijfster, dat zich ophoopt. Overal, ook in ons lichaam. Niet afbreekbaar materiaal dat niet kan worden teruggegeven aan de natuur om voedingsstof te zijn. Ook als we het verbranden blijven er  resten over. Dus kan je met “we scheiden toch ons afval” niet alles afkopen. Als we ondood materiaal tot afval maken, geven we niet meer terug aan de natuur en verstoren de schepping.
Hoofdstuk 7 en 8 geven onvervalste kritiek op het kapitalisme als economisch systeem dat volgens haar de grote veroorzaker is van de verstoring van de schepping. Het kapitalisme geeft niet terug maar perst alles uit de aarde wat er maar uit te krijgen valt. En gooit daarna de resten zonder levensstoffen maar vol met ondood materiaal weg.
Hoofdstuk 9 tenslotte gaat over de tovenaar die altijd technologische oplossingen voor problemen verzint en de profeet die waarschuwt wat er gebeurt als we zo doorgaan.  Maar ze benoemt ook de voddenraper. Dat zijn wij zelf. We kunnen uit de geschiedenis stukjes afval halen die ons uitleggen hoe het ook anders kan lopen. Want de huidige geschiedenis is die van de kapitalistische overwinnaars. Die drijven ons onherroepelijk richting uitsterven.
Dit boek is geen eenvoudige kost. De lezer moet wel aanleg hebben voor filosoferen. Het is mooi geschreven. De schrijfster heeft een fijne cadans en een heldere woordkeus. Het is een boek dat op meerdere thema’s aan het denken zet.
Allereerst afval. Het confronteert de lezer met het feit dat we bezig zijn ondood materiaal te maken. Dat niet in de levenscyclus thuishoort. En daarmee raakt het ook alles wat in de christelijke levenswijze wordt gezegd over rentmeesterschap. Wat betekent rentmeesterschap eigenlijk als wij steeds meer ondood materiaal scheppen?
Op de tweede plaats raakt ze met haar concept van de taal van de overwinnaar een punt. “We weten niets beters dan het kapitalisme” zeggen we vaak. Dat is de taal van de overwinnaar die de geschiedenis herschrijft en zijn overwinning tot een wetmatéigheid maakt. Dat is ook de taal van circulaire economie, groene groei en technologische innovaties om de nadelen weg te werken van dit model. Door haar bril zie je het kapitalisme eigenlijk als een hele grote fabriek, een grote planetaire mijn en even zo grote vuilnisbelt, een dumpplaats van ondood materiaal. En wie dat ter discussie stelt wordt als dissident weggezet of als opruier (Extinction Rebellion) van zijn bed gelicht. Het boek is een groot pleidooi om eens kritisch naar het altijd economische groei concept te kijken. Het is zeker de moeite waard om dit als christen eens op je in te laten werken. En je te bedenken dat er niet een vorm van kapitalisme is. Er zijn er velen en één harde neoliberale libertaire vorm is nu dominant. Praten we alleen maar de taal van de overwinnaar na en hoe verhoudt zich dat met een christelijke levenswijze?
Op de derde plaats past dit ongelovige boek (het is niet atheïstisch, het is gewoon niet geïnteresseerd in theologische concepten) op een wonderbaarlijke manier in de discussie tussen gelovigen over de eindtijd. Sommigen hopen en verwachten dat de eindtijd is aangebroken en berusten in wat er gebeurt. Anderen stellen dat onze opdracht is om te handelen, te leven als christen als instrument in de handen van God. Dat geldt altijd en elke dag en aan God is het om de eindtijd te bepalen. Dit boek onderzoekt de mogelijkheden die we in deze tijd van uitsterven hebben. En daarmee kan het een inspiratiebron zijn voor deze tweede groep.
Tot slot, ze beschrijft de film waarin albatrosjongen dood gaan doordat ze plastic te eten krijgen van hun ouders. Ze maakt een vergelijking met het gedicht van Samuel Taylor Coleridge, The Rime of the Ancient Mariner waarin een zeeman na het doden van een albatros door ongeluk wordt achtervolgt en de gedode albatros als boetedoening om zijn nek moest hangen. Misschien moeten wij maar eens wat meer over de albatros en onze mogelijke overeenkomsten met de zeeman gaan nadenken.

Het boek is te leen bij Jos Maessen.

 
 
recensie van het boek : Toegewijd leven recensie van het boek : Toegewijd leven
Toegewijd leven – Over recht doen aan al wat leeft  140 blz.
Sam Janse e.a.
ISBN 97890 435 39265   KokBoekencentrum

Het boek bestaat uit 9 hoofdstukken verdeeld over vier thema’s. De thema’s zijn:
1. Rentmeesterschap, voedsel en de klimaatcrisis;
2. Bezit, arm en rijk in de Bijbel en in onze wereld;
3. Leven van genoeg;
4. De toekomst en de komst van de Heer.
De (acht verschillende) auteurs beginnen elk hoofdstuk met een Bijbeltekst die kenmerkend is voor dat onderwerp. Eindredacteur is hervormd emerituspredikant Sam Janse (1949). De hoofdstukken zijn relatief kort en door de variatie in onderwerp en schrijfstijl over het algemeen prettig leesbaar. Een onderwerp dat je minder interessant vindt kan eventueel worden overgeslagen. Elk hoofdstuk eindigt met een aantal vragen en opdrachten die kunnen worden gebruikt in groepsgesprekken.
Voorts zijn zeven interviews opgenomen waarin aansprekende praktijkvoorbeelden worden gegeven. Onder meer met een biologisch akkerbouwer en met een vermogensbeheerder die miljonairs adviseert.  
Van de achterflap: “De wereldwijde klimaatcrisis dwingt ons na te denken over onze levensstijl. Wat zijn de gevolgen van onze keuzes? Welke rol spelen geld en bezit in ons leven? Wat vergt het vandaag om toegewijd te zijn aan God en onze naaste? Dit boek legt de Bijbel naast onze ecologische realiteit en helpt om over confronterende vragen met elkaar in gesprek te gaan. (De schrijvers twijfelen niet aan de klimaat- en milieuproblemen). Het biedt verrassende inzichten in veelal onbekende Bijbelgedeelten. De auteurs blijven dicht bij het dagelijks leven van wonen en werken, dienen en delen, vieren en veranderen, verlangen en verwachten.”
Als conclusie kan gezegd worden dat van het boek een relativerende invloed uitgaat op datgene wat wij vaak belangrijk vinden. Het “Ik wil…….” - stemmetje vanbinnen krijgt minder ruimte ten gunste van andere aspecten.

Het boek is te leen via de app BKSY in de groep KenK Ommen