Over het boek : Toegewijd Leven, ds Sam Janse Over het boek : Toegewijd Leven, ds Sam Janse
Een mens kan omkeren, toonde Jona - maar willen we dat nog wel horen?

De urgentie van de problemen op aarde is de afgelopen jaren met stip gestegen. En je hoeft geen profeet te zijn om te zien dat ze ook de komende tijd hoog op de agenda zullen blijven.

Zo opent dominee Sam Janse zijn boek Toegewijd Leven. Wie het nieuws volgt, ziet de voorspelling uit het in 2021 verschenen boek gelijk bevestigd. Strijd in het Midden-Oosten, Russische expansiedrift in Oekraïne - en ook in Amerika en bij ons in Europa groeiende onzekerheid over wie nog vriend is, en wie mogelijk vijand.

Toch neemt het boek van Janse (met de veelzeggende ondertitel 'Over recht doen aan al wat leeft') een ander perspectief op de aardse problemen - eerder het perspectief van 'de rest van de schepping'. De blauwe vinvis in de Atlantische Oceaan, het korhoen op de Sallandse Heuvelrug. Zij hebben geen notie van onze twisten over verkiezingsuitslagen of welke crisis nou het meest nijpend is. Niemand vertelt ook hen zich voor te bereiden op onzekere tijden, voedsel en water in te slaan, liefst ook een zaklamp en een radio.

Dat betekent niet dat zij onze aanwezigheid op onze gedeelde aarde niet voelen. Zoals het korhoen in Nederland bijna is uitgestorven door het verdwijnen van insecten op heidevelden, kwam ook de blauwe vinvis, het grootste dier dat ooit geleefd heeft op aarde, al tot de rand van uitsterven. De eerste keer was dat door overbejaging, maar voor de reusachtige walvis en talloos ander zeeleven dreigt voor de toekomst een nog veel groter monster: de door mensen veroorzaakte klimaatverandering. Zelfs grote oceaanstromingen, zoals de Noord-Atlantische Golfstroom, dreigen erdoor verstoord te raken. Minder zuurstof naar de diepte, minder opwelling van nutriënten vanaf de bodem. Zo dreigt plankton weg te vallen, en daarmee de basis van de volledige mariene voedselketen.

Het is zo maar een voorbeeld van wat we kunnen leren van het wetenschappelijk onderzoek naar onze atmosfeer en oceanen. Maar toch zal zeker niet iedereen de waarschuwende conclusies daarvan, in alle ernst uitgesproken door toegewijde profeten van onze tijd, omarmen of zelfs maar erkennen.

Een boom planten als morgen de wereld vergaat

Die moderne menselijke gespletenheid, ook onder christenen, komt aan bod in de laatste hoofdstukken van het boek van Janse, over de toekomst. Die laatste hoofdstukken stonden ook centraal bij de vierde en laatste bijeenkomst ter bespreking van het boek, onder geloofsgenoten in Ommen.

De ambivalentie zit in de wederkeer van Jezus, 'versus' de taak om de schepping niet te verkwanselen. Wat nou als mensen in het onheil van onze tijd het naderen van de apocalyps zien? Janse wijst op een stroming in het evangelisch denken: de Messias zal spoedig terugkeren - ik kan me daar beter mentaal op voorbereiden. En dan de grote gewetensvraag: "Moet ik me nu nog inzetten voor deze aarde?"


Het blijkt geen makkelijke vraag, omdat christenen er heel verschillend over denken. Toch klonk die avond in Ommen uit vele monden een heel eenduidig antwoord: 'vanzelfsprekend'. Het eerste commentaar van een gemeentelid: "Je zou het zelf ook prettig vinden wanneer je iets uitleent, dat je het ook heel terugkrijgt. Hoe kun jij dan vrede hebben met je ziel als je het geschenk van God verkwanselt?"

Een volgend lid stelt het nog scherper: "Je staat bij de hemelpoort. En, wat heb je gedaan? Ik ben met m'n eigen ziel bezig geweest. Tsja..." Je hoort er bijna een aanklacht tegen het modern individualisme in terug. Ook de coronacrisis duurde voor sommige mensen langer dan ze bereid waren rekening te houden met anderen. Is het na onze welvaart en gezondheid nu ook eigen ziel eerst?

De twee aanwezige predikanten gingen op zoek naar een tegenliggend perspectief. "Je hoort ook in onze gemeente weleens: nou gaat het alwéér over klimaat. Het zou over de ziel moeten gaan, en over wederkomst." Dat zegt Kest Jelsma, voorganger van de Gereformeerde Kerk in Ommen en tevens initiatiefnemer van de avonden. "De wederkomst, daar zijn wij in het algemeen eigenlijk niet zo mee bezig", voegt Jelsma eraan toe. Maar ook met een vraag: zouden we dat meer moeten doen?

Voor mij is de wederkomst niet een heel prangend thema, maar voor anderen in mijn kerk wel, reageert Sonja van Kooten-Tönjes, emeritus predikant van de Bond van Vrije Evangelische Gemeenten. Ze wijst op een veel voorkomende spanning: "Als je inderdaad denkt dat terugkeer van de Heer op aarde heel spoedig zal zijn, dan denk je misschien ook: we moeten nú zielen redden. Dat geeft misschien een ander accent van bezig zijn."

Zelf vindt Van Kooten-Tönjes het wel degelijk onze taak om de door mensen gecreëerde problemen op aarde aan te pakken. "Wij bidden het élke week: Uw wil geschiede op aarde zoals in de hemel. Hoe kun je je dan onttrekken aan die verantwoordelijkheid?"

Jelsma brengt vervolgens nog de beroemde uitspraak van Luther in herinnering: “Zélfs als ik wist dat morgen de wereld zou vergaan, dan zou ik vandaag een appelboom planten.”

'Bij profetie ligt de toekomst open'

Hoe christen te zijn bij het naderen van de eindtijd is dan ook al eeuwenlang een theologische discussie. En al eeuwenlang zijn er kerkleiders die menen te weten wanneer het moment zal komen, terwijl in de Bijbel nadrukkelijk staat dat wij dat niet kunnen weten, zegt Janse. Hij citeert in Toegewijd Leven onder andere Matteüs: "We weten dag noch uur [lees: de tijd], waarop de bruidegom komt."

Nu wordt door sommigen weer een heel specifieke datum geprikt waarop ze de verlossing verwachten. Zoals het jaar 2031. Maar zo gaat het al eeuwen, terug tot in de tijd van de Bijbel zelf. Zo verwachtte de apostel Paulus hem nog in zijn eigen leven. Ook Petrus meent in Handelingen voortekenen te zien, waarin hij verwijst naar de profeet Joël.

Janse stelt in zijn boek dat we 'wel degelijk' leven in de eindtijd. "Die bestaat al sinds de kruisiging en wederopstanding van Jezus. Alleen duurt deze eindtijd langer dan Paulus en Petrus dachten. Als een apostel zich tweeduizend jaar kan vergissen, kan een dominee zich wel vierduizend jaar verrekenen. Pas dus op met dit soort berekeningen."

Janse maakt bovendien een interessant onderscheid tussen Bijbelse profetie ('jij zult') en apocalyptiek ('God zal') - bijvoorbeeld geïllustreerd door de boeken van Jona en Daniël te vergelijken. Profetie roept mensen op tot inkeer, maar niet tot passiviteit. Bij profetie ligt de toekomst open - onheil kan worden afgewend. (Een sterke parallel met de escalerende problemen van bijvoorbeeld klimaatverandering, afhankelijk van of de mensheid in actie komt.)

Bij profetie ligt het volle accent volgens Janse op het appel. Hij citeert onder andere profeet Amos (5 vers 24) die oproept 'het recht als water te laten stromen'. Bij apocalyptiek daarentegen overheerst de gedachte dat het voor zo'n appel te laat is. Janse stelt dat hier een heldere taak ligt voor predikanten: "Waar de Bijbel stelt dat toehoorders een keuze hebben, moet die ook expliciet voor ogen gesteld worden."

"De ware profeet hoopt dat het oordeel dat hij moet uitspreken niet waar wordt. Een centraal woord in Jona, zowel voor God als voor de mens, is omkeren", aldus Janse.

En hoe moeten we dan omgaan met wetenschappelijke inzichten en zelfs waarschuwingen? Het boek citeert Deuteronomium 29 vers 28: "Wat verborgen is, behoort de Heer toe. Wat openbaar is, komt ons toe." Handel dus op basis van wat je wél weet.

Schaalvergroting in betrokkenheid

In zijn eigen antwoorden op het dilemma gaat Janse ook in op de moraliteit. Focussen op de Heer zonder om te zien naar anderen is waardeloos, citeert hij Jakobus 1 vers 26. "In evangelische en reformatorische kring hebben velen een warm hart voor de naaste. Maar deze diaconale betrokkenheid moet de slag van de schaalvergroting maken. En dan niet alleen met acties als 'Zwammerdam helpt India', maar veel fundamenteler. We moeten ons in onze levensstijl bekeren."

Hij verwijst naar de overconsumptie, industrialisatie, vervuiling met onder andere steeds verder escalerende klimaatverandering tot gevolg. "Dit niet zien is doof zijn voor het geroep van de armen."

In Ommen is het niet aan dovemansoren gericht. Ik mocht er aanschuiven aan de maaltijd die elke week door andere leden van de groep wordt verzorgd. Geïnspireerd door Fork Rangers, een Nederlands initiatief voor verduurzaming van voedsel, wordt er heel bewust stilgestaan bij productie en transport van ingrediënten. Zonder vlees en gebruikmakend van ingrediënten die horen bij het winterse seizoen werden heerlijke en voedzame gerechten geserveerd.

Er was die avond ook ruimte om vertwijfelingen uit te spreken. Als het antwoord op vervuilende en oneerlijke overconsumptie versobering is, waar ligt dan de grens? De aanwezigen maken niet de indruk snel in een vliegtuig te stappen of waarde te hechten aan een grote auto. Sommigen zweren vlees volledig af vanwege hun zorgen over klimaatverandering. Garderobes zijn gehalveerd en weggegeven. Ook 'nieuwe' kleding is uitsluitend nog tweedehands.

Maar hoe ver moet je daarin gaan, als het contrast met je omgeving misschien steeds groter wordt? "Het leven van genoeg. Wanneer is dat?", vraagt een van de leden hardop. "Je mag ook genieten. Je mag ook blij zijn", klinkt een reactie. En een ander zegt: proberen een goed mens te zijn is een hele mooie en lonende uitdaging. "Het kan vrede geven."

Vrede op aarde, zo vieren we de komst

En hoe valt die inspanning in het licht van grote zorgen om de leefbaarheid van de aarde? "Het is soms wel ontmoedigend als je beseft hoe klein je bent", geeft een van de aanwezigen toe. Ook bij een ander komt de urgentie binnen: "Tsjonge, tsjonge, tsjonge - hoe redden we dit. Met één streep dat Parijsakkoord van tafel! Ik word daar soms best pessimistisch van."

"Maar hier aan tafel zie ik veel bewustzijn", zegt dezelfde persoon. En dat mocht ook mijn observatie zijn, die avond daar in Ommen. Ik denk dat mensen heel vergelijkbare angsten kunnen voelen, en daar toch verschillend op reageren. We verschillen in hoeveel confrontatie we aankunnen, voor we wegkijken.

Deze veertien dappere mensen besluiten niet weg te kijken. Maar dat maakt hun weg nog geen makkelijke. Kracht kan je vinden in wie met je meegaat. Maar ook in wie je is voorgegaan. Van Kooten-Tönjes geeft op het einde nog een overdenking mee: "Waarom is Jezus hier op aarde gekomen? Veel mensen zeggen: om te sterven voor onze zonden. Maar aan het begin van zijn prediking zegt hij iets anders. Hij zegt: ik ben gekomen om het koninkrijk van God dichterbij te brengen. Dus ook voor gerechtigheid."

Dat blijven dé twee grote thema's, besluit Jelsma: rechtvaardiging en heiliging. Maar de komst van Jezus wordt elk jaar gevierd met één krachtige kerstboodschap: Vrede op aarde. "De aarde is zó belangrijk…"



 
 
Kijken door de ogen van de Ander.   Kijken door de ogen van de Ander.  

Op 20 oktober was in de Gereformeerde Kerk aan de Bouwstraat een Micha-viering. Net als in honderden andere kerken in Nederland. Thema was dit jaar kijken door de ogen van een (A)ander.

In de dienst werd psalm 10 gelezen. Een psalm waarin een indringende vraag aan God wordt gesteld: Waarom Heer, bent U zo ver en verbergt U zich in tijden van nood? Een eigentijdse actuele vraag in een tijd die van crisis tot crisis gaat, het van kwaad tot erger gaat en onze gebeden ongehoord/onbeantwoord lijken te zijn.
Bijzonder is dat in deze psalm dan ineens verrassend klinkt: ‘Tóch ziet U de pijn en het verdriet. U merkt het op en weegt het in Uw hand. Op U vertrouwen weerloze mensen, de wezen, U komt hen te hulp.’ Wat bemoedigend: En tóch ziet God het. God ziet alles wat er gaande is in deze wereld, én Hij weegt het én Hij komt te hulp. Een God die ziet en vervolgens te hulp komt.
Jezus leert ons dat dat te hulp komen niet buiten ons om gaat. Wíj worden opgeroepen om te zien, werkelijk te zien: kijken met de ogen van de Ander (zoals God naar ons kijkt) én kijken met de ogen van de ander. De ander die anders is maar net als wij. In naam van Jezus de ander tot naaste te zijn. Hoe we dat vol houden? Misschien juist wel omdat we weten dat er een God is. Een God die ziet, die geraakt wordt door alle crises en gevolgen voor mens en milieu en het er niet bij laat zitten. We staan er nooit alleen voor, God is onze Bondgenoot.

Hieronder kunt u de gehele overweging lezen die op Micha zondag is uitgesproken door Kest Jelsma.
 
 

 
lees meer »
 
Bij de Overweging van Kest Jelsma over Jona en Ninive Bij de Overweging van Kest Jelsma over Jona en Ninive
In deze overweging van Kest Jelsma van 15 september 2024 in de Gereformeerde kerk aan de Bouwstraat, gaat het over Jona die door God wordt geroepen om de mensen van Nineve tot inkeer te brengen.

Hij gelooft er echter niet in en wil zich aan zijn roeping onttrekken.
Het is de vraag of wij niet allemaal inwoners van Nineve zijn.
We veroorzaken met onze levenswijze onrechtvaardigheid en leed op de wereld. Maar we zijn ook allemaal Jona.

We willen onszelf en anderen niet op ons gedrag aanspreken.
Voor de goede vrede, omdat het toch geen nut heeft en alle andere redenen die Jona ons in de Bijbel vertelt.

Maar God laat niet los. Hij laat Jona niet los en Hij laat de inwoners van Nineve niet los.
We hebben een duurzame God die ons steeds weer het goede pad wijst.
Wat doen we met zijn aanwijzingen in deze tijd?

Lees hierna de  overweging van ds. Kest Jelsma .

 
lees meer »
 
Nieuw Tabblad : Teksten Nieuw Tabblad : Teksten
De werkgroep Kerk en Klimaat plaatst hier  artikelen en overwegingen/preken die we de moeite waard vinden
zodat mensen ze kunnen lezen of nog eens terugbladeren!